Theo Bộ Công Thương, Việt Nam hiện xuất khẩu thủy sản đến hơn 160 thị trường trên thế giới, trong đó xuất khẩu đến các nước thành viên Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) chiếm trên 63% thị phần xuất khẩu thủy sản của Việt Nam.

Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2022 đang mở ra những cơ hội mới cho các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam tận dụng ưu đãi, tăng mạnh xuất khẩu thời kỳ hậu Covid-19; đặc biệt giúp các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng thủy sản vào thị trường các nước thành viên, nhất là xuất khẩu sang thị trường các đối tác thương mại hàng đầu như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc… nhờ quy tắc xuất xứ được nới lỏng. Cụ thể, với mặt hàng hàng thủy sản, các Hiệp định Thương mại tự do trước đây đều yêu cầu xuất xứ thuần túy ở Việt Nam, nhưng RCEP cho phép con giống, nuôi trồng tại Việt Nam và xuất khẩu mà vẫn được hưởng ưu đãi.

Hiện nay, Việt Nam xuất khẩu thủy sản đến hơn 160 thị trường trên thế giới, trong đó xuất khẩu đến các nước thành viên RCEP chiếm thị phần lớn (trên 63% thị phần xuất khẩu thủy sản của Việt Nam). Thời gian qua, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang thị trường các nước ASEAN, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc đều có sự tăng trưởng khả quan. 5 tháng đầu năm 2022, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt khoảng 4,5 tỷ USD (tăng hơn 44,5% so với cùng kỳ năm ngoái). Riêng cá tra và tôm đạt khoảng 2,8 tỷ USD. Thành tựu đạt được trong những năm qua là những dấu ấn khẳng định vị trí của ngành Thủy sản Việt Nam, sẽ là một trong những ngành có đủ sức cạnh tranh và có thể thâm nhập mạnh hơn vào thị trường các quốc gia thành viên RCEP.

Thủy sản Việt rộng cửa vào RCEP nhưng thách thức vẫn còn

RCEP là trái ngọt của hơn 8 năm đàm phán, mà trong đó, các nước thành viên ASEAN có vai trò trung tâm, cùng với các đối tác quan trọng Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và New Zealand đặt nền móng cho một giai đoạn hợp tác mới có tính toàn diện, lâu dài, mang lại lợi ích cho tất cả các nước trong khu vực.

Bên cạnh những thuận lợi, RCEP cũng mang tới sức ép cạnh tranh đối với ngành Thủy sản Việt Nam. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam phải chủ động thích ứng, nỗ lực chinh phục, biến thách thức thành cơ hội. Ngoài ra, để tận dụng được những ưu đãi trong Hiệp định RCEP làm nâng cao lợi thế so sánh của thủy sản Việt Nam, các doanh nghiệp Việt Nam cần phải tìm hiểu thật kỹ quy tắc xuất xứ (đặc biệt là quy tắc xuất xứ cộng gộp nội khối); đồng thời đáp ứng tốt các quy định về biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động-thực vật (SPS) và rào cản kỹ thuật trong thương mại (TBT) của các nước nhập khẩu thủy sản.

Cuối tháng 5 vừa qua, Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương) đã phối hợp với các Thương vụ - Đại sứ quán Việt Nam tại các nước thành viên RCEP tổ chức “Hội nghị giao thương trực tuyến thủy sản Việt Nam với các thị trường RCEP 2022” nhằm hỗ trợ các địa phương, doanh nghiệp, hợp tác xã cung ứng các sản phẩm thủy sản của Việt Nam tận dụng các ưu đãi của RCEP để tăng cường tìm kiếm đối tác, kết nối kinh doanh và mở rộng thị trường xuất khẩu sang thị trường các nước thành viên RCEP.

Đây là cơ hội tốt để doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam giới thiệu, quảng bá về doanh nghiệp và sản phẩm, phát triển thêm các mối khách hàng tiềm năng từ thị trường RCEP. Ngoài việc tạo diễn đàn giúp doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam tìm kiếm đối tác tại thị trường RCEP, Hội nghị giao thương trực tuyến còn là cơ hội để các doanh nghiệp tìm hiểu kỹ hơn về yêu cầu thị trường, hàng rào kỹ thuật của các nước RCEP.

Biến thách thức thành cơ hội

Nằm trong khối RCEP, thị trường Trung Quốc luôn hấp dẫn các quốc gia xuất khẩu thủy sản. Bất chấp chính sách "zero Covid", xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường 1,4 tỷ dân vẫn tăng trưởng mạnh. Trong tháng 4/2022, xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam sang Trung Quốc đã tăng gấp hơn 2 lần so với cùng kỳ năm 2021, đạt 216 triệu USD. Lũy kế 4 tháng, xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường này ước đạt 578 triệu USD, tăng 94% so với cùng kỳ năm trước. Riêng mặt hàng cá tra chiếm 53% xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường này. Trung Quốc và Mỹ tiếp tục là trọng lực chính cho xuất khẩu thuỷ sản quý II/2022.

Phó trưởng ban nghiệp vụ tổng hợp, Hiệp hội xuất nhập khẩu Trùng Khánh (Trung Quốc) Ngụy Giai Vĩ cho biết, thủy sản Việt Nam có uy tín rất cao trên thị trường quốc tế. Các sản phẩm thủy sản Việt Nam, đặc biệt là sản phẩm thủy sản cao cấp như cá ngừ, ngao, cá rô phi rất được người dân yêu thích. Hiện tại, giao thương từ Trùng Khánh tới Việt Nam có rất nhiều tuyến đường thuận lợi, thời gian giao hàng có thể chỉ 10 tiếng, đảm bảo độ tươi ngon của thực phẩm. Vì vậy, bà Ngụy Giai Vĩ mong muốn các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam tận dụng cơ hội này, đưa thủy sản đến Trùng Khánh.

Tập đoàn Hoa Thần (Thượng Hải, Trung Quốc) với vai trò là đơn vị nhập khẩu nông thủy hải sản và cung cấp các dịch vụ liên quan, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp tác, giao thương Trung Quốc - Việt Nam, khi hai nước chiếm tới 50% lượng nuôi trồng thủy sản toàn cầu và chia sẻ thị trường khổng lồ 1,5 tỷ dân. Năm 2021, xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam đạt 47 tỷ USD, trong đó Trung Quốc là thị trường xuất khẩu nông sản lớn nhất của Việt Nam. Riêng xuất khẩu thủy sản của Việt Nam vào Trung Quốc trong 4 tháng đầu năm nay đã đạt 578 triệu USD (tăng 94% so với cùng kỳ năm trước).

Việc tổ chức các hội nghị giao thương chính là cơ hội lớn để doanh nghiệp Việt Nam, Trung Quốc và các nước thành viên RCEP quảng bá sản phẩm, thúc đẩy hợp tác và tham gia sâu vào chuỗi cung ứng khu vực. Thượng Hải với lợi thế có Khu thương mại tự do quốc gia (FTZ) có mức độ tự do hóa, thuận lợi hóa ở mức độ cao, đang xây dựng Khu thí điểm cấp quốc gia đầu tiên về chất lượng và an toàn của các sản phẩm nông thủy hải sản nhập khẩu, cũng như thiết lập nền tảng sinh thái kỹ thuật số cho chuỗi cung ứng công nghiệp thực phẩm. Đây sẽ là cửa ngõ có nhiều ưu thế hơn so với đường biên mậu để doanh nghiệp Việt Nam tăng cường đưa các sản phẩm nông thủy hải sản thâm nhập thị trường các tỉnh miền Đông và nội địa Trung Quốc.

Tập đoàn Hoa Thần sẽ tiếp tục tích cực phối hợp với Tổng Lãnh sự quán Việt Nam tại Thượng Hải, cũng như với các cơ quan chủ quản của Việt Nam, để hỗ trợ và cung cấp các dịch vụ liên quan cho các doanh nghiệp Việt Nam. Chỉ trong hai ngày diễn ra Hội thảo (30 và 31 tháng 5), hàng chục doanh nghiệp của Việt Nam, Trung Quốc và các nước thành viên RCEP đã tham gia các phiên trao đổi, giao thương trực tuyến và đạt được nhiều kết quả tích cực, gia tăng sự hiểu biết, thiết lập mối quan hệ hợp tác, cùng khai thác tốt những cơ hội và tiềm năng trong khuôn khổ RCEP.

Trong 5 năm qua, Việt Nam, Trung Quốc, Mỹ, Chile, Liên bang Nga, Thái Lan là những quốc gia xuất khẩu thuỷ sản nhiều nhất vào thị trường Nhật Bản. Ở góc độ sản phẩm, mặt hàng được Nhật Bản nhập khẩu nhiều nhất là tôm đông lạnh, cá hồi Thái Bình Dương đông lạnh, phile cá ngừ chế biến… Ông Nguyễn Mạnh Đồng, Bí thư thứ 3, Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản chia sẻ, Nhật Bản là quốc đảo với địa hình đồi núi, diện tích đất nông nghiệp hạn chế và nằm trong các quốc gia tiêu thụ thuỷ sản mạnh nhất thế giới (năm 2019, Nhật Bản đứng thứ 3 về nhập khẩu thuỷ sản cả về khối lượng và trị giá).

Đối với hoạt động xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam sang thị trường Nhật Bản, ông Nguyễn Mạnh Đồng thông tin thêm, năm 2021 tổng trị giá xuất khẩu đạt 1,33 tỷ USD, giảm 7% so với năm 2020, chiếm 74% trị giá xuất khẩu nhóm hàng nông, thuỷ sản sang thị trường này. Thống kê từ Hải quan Nhật Bản cho thấy, sản phẩm thuỷ sản mà Việt Nam xuất khẩu nhiều nhất sang Nhật Bản gồm tôm đông lạnh, chiếm tỷ trọng 22% trong tổng nhập khẩu tôm của Nhật Bản; tôm chế biến chiếm 36% tổng nhập khẩu tôm chế biến của Nhật Bản; bạch tuộc chiếm 38% tổng nhập khẩu bạch tuộc của Nhật Bản…

Ông Đồng nhấn mạnh: Hiệp định RCEP với quy mô lớn nhất được đánh giá là sẽ giúp Việt Nam tận dụng tốt hơn về thị trường, cải thiện các điểm yếu về các tiêu chuẩn xuất khẩu. Doanh nghiệp Việt Nam phải sử dụng nguyên liệu đầu vào cùng với các nước ASEAN và 5 nước đối tác để sản xuất và xuất khẩu qua các nước thị trường trong khối. Ngoài ra, các mức cam kết về cắt giảm thuế quan trong RCEP cũng rất cao, là cơ hội lớn để Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu qua các thị trường này.

Đối với thị trường Australia, bà Nguyễn Thu Hường, đại diện Thương vụ Việt Nam tại Australia khuyến nghị: Để đảm bảo xuất khẩu vào quốc gia này, các doanh nghiệp thủy sản Việt Nam cần chú ý nhiều hơn đến các quy chuẩn, quy định riêng của thị trường Australia. Đầu tiên cần lưu ý về thuế hải quan. Cụ thể, thuế nhập khẩu tại Australia được tính bởi giá của hàng hóa đã được đóng vào container và được chuyển lên sàn tàu tại cảng xuất hàng, cước vận tải và phí bảo hiểm nội địa cho tới địa điểm cuối cùng tại cảng xuất khẩu được bao gồm trong tổng giá tính thuế. Để xác định được giá trị lô hàng nhập khẩu ghi bằng đồng ngoại tệ sang đồng AUD, hải quan Australia sử dụng tỉ giá hối đoái tương ứng vào thời điểm xuất hàng.

Thủy sản nhập khẩu vào Australia phải đảm bảo tiêu chuẩn khắt khe về an toàn sinh học, tuân thủ các quy định về an toàn sinh học trong đạo luật An toàn sinh học 2015. Đồng thời, hàng thủy sản phải đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm theo Luật kiểm soát thực phẩm nhập khẩu năm 1992 và Bộ luật tiêu chuẩn thực phẩm của Australia-Newzealand; Trong đó có các yêu cầu cụ thể về nhãn mác, bao bì, chất phụ gia và gia vị thực phẩm, chất tồn dư và chất gây ô nhiễm thực phẩm, chế biến và hạn mức sinh học...